فرهاد محبّتی
دبیر شورای سیاستگذاری و اجرائی جشنواره
به نام خدا
در هیاهوی شهرهای امروزی یکی از چالش برانگیزترین مباحث روز مدیریت، شهر هوشمند است که مدیران شهرها بطور روزافزون با آن مواجه هستند. یـک شـهر زمـانی هوشـمند تلقـی میشود که مدیران آن اسـتفاده هوشمندانه از منابع را سرلوحه برنامه مدیریتی خود قرار دهند. امروزه روشهای سنتی اداره شهرهای در حال رشد، کاربرد خود را به تدریج از دست داده و استفاده از هوش مصنوعی و فناوری های نوین در این ساختارها میتواند مسیر تعالی و نیل به شهر ایدهآل و مطلوب همگانی را هموار کند.
در این راستا محورهای شانزدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری (مجمع شهری تهران) و یازدهمین جشنواره پژوهش و آموزش در مدیریت شهری و روستایی با رویکرد تحقق شهر هوشمند تنظیم و ارائه شده اند. بازخوانی طرح جامع تهران فرصتی حیاتی برای ارتقاء زندگی شهری و بهبود کیفیت خدمات عمومی است که تمام ابعاد شهر از جمله زیرساختها، حمل و نقل، خدمات اجتماعی و محیط زیست و غیره بهطور همزمان مورد بررسی قرار میگیرند که البته همکاری نزدیک بین نهادهای مختلف دولتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی برای ایجاد یک برنامه جامع و همسو ضروری است. تحقق شهر ایمن و هوشمند نیازمند رویکردی جامع و یکپارچه است که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان، افزایش ایمنی و بهرهوری و استفاده بهینه از فناوریهای نوین میپردازد. تأثیر مطالعات اجتماعی-فرهنگی بر تحقق شهر هوشمند بهویژه در زمینههای طراحی، پیادهسازی و پذیرش فناوریهای نوین بسیار حیاتی است. مطالعات اجتماعی-فرهنگی به شناسایی نیازها و خواستههای مختلف گروههای اجتماعی کمک میکنند، که این امر باعث میشود راهکارهای هوشمند بر اساس واقعیات جوامع شهری طراحی شوند. با درک زمینههای فرهنگی و اجتماعی، میتوان فناوریهایی را طراحی کرد که برای جامعه قابل قبولتر باشند. مطالعات اجتماعی میتوانند نابرابریهای اجتماعی را شناسایی کرده و به توسعه سیاستهایی کمک کنند که تضمین کند تمام گروههای اجتماعی از مزایای شهر هوشمند بهرهمند شوند. اثرات مثبت زیست بوم شهری بر ارتقاء کیفیت زندگی، پایداری و کارایی شهرها بر کسی پوشیده نیست. طراحی و توسعه فضاهای سبز مانند پارکها، باغهای عمودی و بامهای سبز به افزایش تنوع زیستی کمک میکند و زیستگاههایی برای گونههای مختلف حیوانی و گیاهی فراهم میآورد. استفاده از حسگرها و فناوریهای اینترنت اشیاء (IoT) برای پایش کیفیت هوا و ارائه اطلاعات به شهروندان نیز میتواند به کیفیت زندگی شهری کمک شایانی کند. زیست بوم شهری همچنین میتواند استراتژیهای مؤثری برای مقابله با تغییرات اقلیمی ارائه دهد. حقوق شهری با رویکرد شهر هوشمند تأثیرات قابل توجهی بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری دارد چرا که میتواند استانداردهای لازم برای زیرساختها، فناوریها و خدمات هوشمند را تعیین و اطمینان حاصل کند که پروژهها با قوانین ایمنی و محیط زیست مطابقت دارند. حمل و نقل ترکیبی با رویکرد شهر هوشمند در تهران و سایر کلانشهرها با تسهیل جابجایی شهروندان به بهبود کیفیت زندگی منجر شود. رویکرد شهر هوشمند به توسعه یک سیستم حمل و نقل یکپارچه کمک میکند که شامل حمل و نقل عمومی، دوچرخهسواری، پیادهروی و خدمات اشتراکگذاری سفر است. این امر میتواند تجربه سفر شهروندان را بهبود بخشد. اقتصاد و برنامهریزی شهری با رویکرد شهر هوشمند دارای پتانسیلهای قابل توجهی است، اما همچنین با چالشهایی نیز مواجه است. تأکید بر فناوریهای هوشمند به ایجاد مشاغل جدید و جذب سرمایهگذاریهای خارجی منجر میشود. شرکتهای فناوری و استارتاپها میتوانند در زمینههایی مانند اینترنت اشیا، دادههای کلان و هوش مصنوعی فعالیت کنند. استفاده از راهحلهای هوشمند مانند مدیریت ترافیک و سیستمهای انرژی کارآمد میتواند هزینهها را کاهش و کارایی اقتصادی را افزایش دهد. شهرهای هوشمند بر مدیریت پایدار منابع تأکید دارند که به بهبود تابآوری شهری و کاهش هزینهها کمک میکند. تابآوری زیرساختهای شهری با رویکرد شهر هوشمند موضوعی بسیار مهم و پیچیده است. تابآوری به معنای توانایی یک سیستم برای تحمل، سازگاری و بازسازی در برابر بحرانها و چالشها است. به همین دلیل تابآوری زیرساختهای مهم شهری از جمله حمل و نقل، آب و فاضلاب، برق و ارتباطات برای مقابله با بلایای طبیعی، بحرانهای اقتصادی و اجتماعی ضروری است. حکمرانی و سیاستگذاری شهری با رویکرد شهر هوشمند به کارایی و اثربخشی خدمات شهری و مشارکت شهروندان منجر میشود. ابتکارات شهر هوشمند، امکان جمعآوری و تحلیل دادهها را فراهم میکنند. این دادهها به سیاستگذاری مبتنی بر شواهد کمک کرده و باعث اتخاذ تصمیمات بهتر در راستای نیازهای خاص شهروندان میشود. آیندهپژوهی و آیندهنگاری شهری با رویکرد شهر هوشمند در شهرداری تهران و سایر شهرها میتواند به تحولی چشمگیر در مدیریت شهری و کیفیت زندگی در شهر منجر شود. با استفاده از فناوریهای هوشمند، خدمات عمومی مانند حملونقل، مدیریت پسماند و مصرف انرژی، بهینهسازی میشوند. آیندهپژوهی میتواند به شناسایی بهترین روشها برای بهبود این خدمات کمک کند. معماری ایرانی- اسلامی با در نظر گرفتن رویکرد شهر هوشمند میتواند تأثیرات قابل توجهی بر توسعه شهری در ایران داشته باشد. ادغام عناصر معماری ایرانی - اسلامی در طراحیهای هوشمند، باعث حفظ و حراست از میراث فرهنگی و هویت ملی میشود. طراحی فضاهایی با الهام از معماری اسلامی، در جذب گردشگران و علاقهمندان به تاریخ و فرهنگ ایران، بسیار موثر است. شهرهای سبزآبی، بهعنوان الگوهایی از توسعه پایدار، با ترکیب فضاهای سبز و مدیریت آب، به بهبود کیفیت زندگی و حفظ محیط زیست کمک میکنند. در این زمینه، تأثیر آلودگی هوا، آب و خاک بر شهرها را بایستی در نظر داشت. شهرهای سبزآبی میتوانند با استفاده از زیرساختهای سبز مانند باغهای بارانی و سطوح نفوذپذیر، به کاهش آلودگی آب کمک کرده و حسگرهای هوشمند میتوانند کارایی این سیستمها را پایش کنند. در شهرهای هوشمند، باغهای بارانی (Rain gardens) یا به عبارتی تأسیسات زیستنگهداری، به عنوان یکی از انواع روشهای افزایش بازجذب روان آب توسط خاک به همراه پروژههای پایش و ترمیم خاک میتوانند با تصفیه روانآبهای آلوده، به بهبود کیفیت خاک کمک کنند. حکمروایی روستایی با رویکرد هوشمند میتواند تأثیرات قابل توجهی بر توسعه و بهبود کیفیت زندگی در روستاها داشته باشد. حکمروایی مؤثر میتواند به توسعه زیرساختهای دیجیتال، مانند اینترنت پرسرعت، کمک کند که برای استفاده از فناوریهای هوشمند ضروری است. فناوریهای هوشمند میتوانند از طریق ارائه دادههای مربوط به خاک، آب و هوا به کشاورزان در بهینهسازی تولید کمک کنند. ایجاد مکانیزمهای مشارکتی میتواند به روستاییان این امکان را بدهد که در فرآیندهای تصمیمگیری محلی نقش داشته باشند و نظرات خود را بیان کنند. توسعه شهری محله محور با رویکرد شهر هوشمند نیز در بهبود کیفیت زندگی شهروندان و ارتقاء پایداری شهری موثر است. تمرکز بر نیازهای خاص هر محله میتواند به ایجاد راهحلهایی متناسب با ویژگیها و الزامات آن منطقه منجر شود. جلب نظر و مشارکت ساکنان در فرآیند برنامهریزی از طریق پلتفرمهای دیجیتال میتواند حس تعلق و مسئولیتپذیری را در جامعه تقویت کند. استفاده از تجزیه و تحلیل دادهها برای درک دینامیکهای محله به تخصیص بهینه منابع و مداخلات شهری کمک شایانی میکند.
شانزدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری (مجمع شهری تهران) و یازدهمین جشنواره پژوهش و آموزش در مدیریت شهری و روستایی، فرصتی را مهیا کرده است که در آن پژوهشگران، مدیران اجرائی، دانشگاهیان و سایر علاقهمندان حوزه مدیریت شهری با اشتراک دانش و تجارب ارزنده خود حول محورهای تعیین شده و تبادل اطلاعات در مورد چالشهای مهم شهری، سهم قابل توجهی در ایجاد رفاه، آرامش و آسایش برای شهروندان داشته باشند.